αφιερώματα

Εισαγωγή στην Ελληνική Πολυφωνική Εκκλησιαστική Μουσική

Συγγραφέας: Φιλόπουλος, Γιάννης

Εκδότης: Νεφέλη

Ημερομηνία Έκδοσης: 1990

Σελίδες: 235

ISBN: 9789602110706

Αν η Βυζαντινή μουσική αποτελεί την επίσημη μουσική γλώσσα της Ελληνικής Εκκλησίας, σίγουρα η πολυφωνία μπορεί να χαρακτηρισθεί σαν η προσπάθεια μιας μεγάλης μερίδας του ελληνικού λαού ν' αρθρώσει μιαν άλλη μουσική φωνή μέσα στου ίδιους χώρους, όπου το μουσικοεκκλησιαστικό κατεστημένο έχει τον πρώτο και πολλές φορές μοναδικό λόγο.

Η ελληνική πολυφωνική εκκλησιαστική μουσική, που δείγματά της ανιχνεύονται ακόμη και στο Βυζάντιο του 15ου αιώνα, διαγράφει την ιστορική της πορεία ανάμεσα στην Κρήτη, στα Επτάνησα και στα προηγμένα κέντρα του ελληνισμού της Δυτικής Ευρώπης, για να φτάσει τελικά στον κυρίως ελληνικό χώρο και να καθιερωθεί, έστω και με την ανοχή της εκκλησιαστικής άρχουσας τάξης.

Ωστόσο, ο δρόμος για την ανακάλυψη της εθνοθρησκευτικής της μουσικής ταυτότητας, προσαρμοσμένης στα καλέσματα των εποχών, διαφαίνεται και μακρύς και εξαιρετικά δύσβατος.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Ο προσανατολισμός της θεματικής ενότητας "έρευνα"

Βασικός άξονας αυτής της θεματικής ενότητας είναι η ανάδειξη των παραμέτρων που μπορούν να οδηγήσουν σε μια ουσιαστική έρευνα μεθοδολογικών ζητημάτων της ελληνικής εκκλησιαστικής μουσικής, κυρίως δε η σοβαρή μουσική κατάρτιση, η συστηματική ακαδημαϊκή μελέτη των γραπτών πηγών και η ανακάλυψη νέων, καθώς και η συνειδητοποίηση του όρου «παράδοση». Οι εκατέρωθεν απόψεις συμπυκνώνονται στα ακόλουθα δύο παραθέματα:

«Ο σεβασμός στη γραπτή παράδοση και η ερμηνεία της από την προφορική είναι η βασική προϋπόθεση εργασίας και προσφοράς όλων εκείνων που υπηρετούν την ισχύουσα μέθοδο της εκκλησιαστικής μας μουσικής.»

Αγγελόπουλος, Λυκούργος.«Simon Karas and Byzantine Music in Greece in the 20th century.» Εισήγηση στο Συμπόσιο για τη Βυζαντινή Μουσική, Ρουμανία: Δεκέμβριος 2002. (Για την ελληνική μετάφραση βλ. τον σύνδεσμο http://analogion.com/AngelopoulosOnKaras.html)

«..Δεν υπάρχει ευρωπαϊκή αρμονία, υπάρχει μόνο αρμονία, και αυτό που ζητούμε δεν λέγεται εξευρωπαϊσμός της βυζαντινής μουσικής, λέγεται ίσα ίσα οργανική εξέλιξη. Υποστηρίζουμε πως δεν υπάρχουνε στον κόσμο δυο λογιών μουσικές, μουσικές προορισμένες να μείνουν μονόφωνες και μουσικές που δέχονται να πλουτιστούνε με την αρμονία. Μπορεί βέβαια να υπάρχουν καλές και κακές εναρμονίσεις. Πρέπει να φροντίσουμε οι κακές να διορθωθούν, όπως θα φροντίσετε εσείς να διορθώσετε την τόσο συχνά αξιoθρήνητη εκτέλεση της μονόφωνης...

»Το στήριγμα της αντιδραστικής ιδεολογίας είναι η έννοια της κληρονομιάς, της παράδοσης. Ας ιδούμε ποια είναι η παράδοση. Έχουμε άσματα που είναι προφανώς επηρεασμένα από τούρκικους αμανέδες. Έχω εμπρός μου μια έκδοση βυζαντινής μουσικής, όπου βλέπω στις επιγραφές των ασμάτων ονόματα τούρκικων ήχων: Πουσελίκ, Χιτζάζ, Ταχίρ, Σεπά, Χουσεϊνί, Μαχούρ και ούτω καθεξής. Αφού θέλετε απείραχτη την παράδοση... θα μας υποχρεώσετε να μας πείτε αν ανήκουν κι αυτά στην παράδοση. Έναν καιρό είχαμε και τα νενανώ, ανανές, νέανες, νεχέανες... τα «απηχήματα» των ήχων, είχαμε τα τεριρέμ, ριρέμ, που σώζονται ακόμη στα μουσικά βιβλία, είχαμε τη χειρονομία των ψαλτών, στην Τουρκία ως προχτές ακόμη το φέσι των ψαλτών με τη φούντα απλωμένη γύρω γύρω για να κρύβει το κόκκινο χρώμα. Όλα αυτά στην εποχή τους ήτανε παράδοση, αλλά ο κοινός νους και η στοιχειώδης καλαισθησία έκαμαν ώστε ανεπαισθήτως και σιωπηλώς να καταργηθούν και να λησμονηθούν. Έτσι αντιμετωπίζουν οι λαοί την παράδοση... 

»Αν κάμετε κάτι ωραίο, να είστε βέβαιοι πως θα είναι αρμονία, γιατί όλοι οι συνδυασμοί που φέρνουν σε κάτι ωραίο στη μουσική περιέχονται μέσα στη γενικότατη έννοια αρμονία... Εν τω μεταξύ όμως η δικαιοσύνη απαιτεί να είναι το στάδιο ελεύθερο και σε εκείνους που φρονούν διαφορετικά, γιατί -Ποιος ξέρει; Όλα γίνονται σε αυτόν τον κόσμο- μπορεί καμιά μέρα «παρά πάσαν προσδοκίαν» να αποδειχτεί πως οι οπαδοί της εναρμόνισης είχαν δίκιο, και επομένως θα ήτανε ζημία αν εκ των προτέρων τους εμποδίζαμε να δουλέψουν για να παρουσιάσουν το έργο τους...»

Γιαννίδης, Ελισαίος. Η βυζαντινή μουσική και η εναρμόνισή της. Γκοβόστης: Αθήνα, ανατύπωση (χωρίς έτος) [=Δελτίον του Εκπαιδευτικού Ομίλου 19 (1921)]. 62-63.

To αρχείο της Χορωδίας Αγίου Αλεξάνδρου

Το αρχείο της Χορωδίας Αγίου Αλεξάνδρου δημιουργήθηκε το 1943 και αποτελείται από:

• τα σωζόμενα χειρόγραφα και τα φωτοαντίγραφα χειρογράφων που περιλαμβάνουν τις μουσικές συνθέσεις τις οποίες ερμηνεύει η Χορωδία,
• τις παρτιτούρες που χρησιμοποιούσε η Μικτή και η Παιδική Χορωδία του ναού του Αγίου Αλεξάνδρου Παλαιού Φαλήρου, χορωδίες οι οποίες σίγησαν το 1994 και το 2005, αντίστοιχα,
• το φωνητικό υλικό που συνελέγη πρόσφατα και περιλαμβάνει τις συνεντεύξεις που παραχώρησε ο ιδρυτής της Χορωδίας Αγίου Αλεξάνδρου, Ιωάννης Κόττορος,
• δημοσιεύματα, διάφορα άλλα έγγραφα και αντικείμενα που σχετίζονται με την ιστορική διαδρομή της Χορωδίας Αγίου Αλεξάνδρου.

Μέχρι το 2005 το αρχείο σωζόταν σε δύο διαφορετικά τμήματα, ως προσωπικό αρχείο του Ιωάννη Κόττορου και ως χρηστικό αρχείο της Χορωδίας εντός του υπογείου του ναού του Αγίου Αλεξάνδρου, όπου και κινδύνευσε κατά το ίδιο έτος να πολτοποιηθεί λόγω άγνοιας.

Σήμερα το αρχείο σώζεται ακέραιο και έχει ενοποιηθεί, στεγάζεται δε στο Τμήμα Φιλολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου ταξινομείται, ψηφιοποιείται, ερευνάται και πληκτρολογείται σε ψηφιακή μορφή.

Το αρχείο είναι επισκέψιμο και ανοιχτό για κάθε ενδιαφερόμενο, μετά από συνεννόηση με τον Αρχειοφύλακα της Χορωδίας Παναγιώτη Βλαστό.

• Για κάθε περαιτέρω πληροφορία σχετικά με το αρχείο μπορείτε να αποστείλετε e-mail εδώ.

a capella

με οργανική συνοδεία

με οργανική συνοδεία

Παναγιώτης (Τάκης) Γεωργίου (1915-1984)

Ο Παναγιώτης ή Τάκης Γεωργίου (1915-1984) αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους συνθέτες εκκλησιαστικής πολυφωνικής μουσικής και ανήκει καλλιτεχνικά στη Μεταπολεμική Πολυφωνική Εκκλησιαστική Σχολή, η οποία διαδέχθηκε ιστορικά την Αθηναϊκή Πολυφωνική Εκκλησιαστική Σχολή. Στις σχολές αυτές ανήκουν οι Έλληνες μουσικοί που ζουν στην Αθήνα κατά τον 19ο, τον 20ό και τον 21ο αιώνα, συνδέονται με την ορθόδοξη λατρεία (σχεδόν πάντοτε ως αρχιμουσικοί κάποιου αθηναϊκού ναού) και συνθέτουν πολυφωνική μουσική κυρίως για a capella (χωρίς οργανική συνοδεία) ανδρική χορωδία και πολύ λιγότερο για μικτή ή παιδική.

Στο πλαίσιο αυτό κινείται και το μεγαλύτερο μέρος από το μουσικό έργο του Παναγιώτη Γεωργίου. Οι πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του αναμένεται να κυκλοφορήσουν σε μία έκδοση 720 σελίδων από ακαδημαϊκό εκδοτικό οίκο προς το τέλος του 2012 ή τις αρχές του 2013. Η έκδοση αυτή συγκεντρώνει όλα τα θεωρητικά έργα και τις μουσικές συνθέσεις του Παναγιώτη Γεωργίου, ο οποίος σχεδόν μέχρι το τέλος της ζωής του υπηρέτησε ως Καθηγητής Βυζαντινής Μουσικής στο Εθνικό Ωδείο.

Χορωδία Αγίου Αλεξάνδρου Παλαιού Φαλήρου

Η Χορωδία Αγίου Αλεξάνδρου ιδρύθηκε το 1943 από τον Ιωάννη Κόττορο, Πρωτοψάλτη του Ιερού Ναού Αγίου Αλεξάνδρου Παλαιού Φαλήρου μέχρι το 2006. Μια πρώτη, όμως, Χορωδία τοποθετείται στη δεκαετία του 1930, υπό τη Διεύθυνση του Αγησίλαου Παπαντωνίου, τον οποίο και διαδέχθηκε ο Ιωάννης Κόττορος.

Η Χορωδία Αγίου Αλεξάνδρου αποτελεί από την ίδρυσή της ως σήμερα τη μουσική ταυτότητα της ενορίας του Αγίου Αλεξάνδρου Παλαιού Φαλήρου, η οποία ακολουθεί το ορθόδοξο ανατολικό δόγμα και υπάγεται διοικητικά στην Ιερά Μητρόπολη Νέας Σμύρνης. Η Χορωδία και ο τέως Διευθυντής της Ιωάννης Κόττορος έχουν κατά καιρούς αποσπάσει διάφορες διακρίσεις, με πιο πρόσφατη (5 Φεβρουαρίου 2003) την απονομή του Χρυσού Σταυρού του Αποστόλου Παύλου από τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ.κ. Χριστόδουλο.

Η Χορωδία αποτελείται από άνδρες και υπηρετεί τη δεύτερη Θεία Λειτουργία του ναού του Αγίου Αλεξάνδρου κατά τις Κυριακές (10:20 π.μ. - 12:00 μ.μ.) του έτους, από την πρώτη Κυριακή του Νοεμβρίου ως τα μέσα περίπου του Απριλίου, ενώ κάθε δεύτερο έτος ερμηνεύει το Τροπάριο της Κασσιανής κατά την Ακολουθία του Νυμφίου της Μεγάλης Τρίτης (~ 8:30 μ.μ.).