5/8/12


Η ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ
ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Γ. ΕΛΙΣΑΙΟΣ ΓΙΑΝΝΙΔΗΣ (Κων/λη 1865 – Αθήνα 1941)

διευκρινίσεις σχετικά με το α΄ μέρος (διαστηματικά)

     Οι πρόσθετες διευκρινίσεις που θα δώσουμε εδώ οφείλονται στη σύγχυση που επικρατεί σχετικά με την αλληλουχία των διαστημάτων της φυσικής κλίμακας, καθώς προκειμένου να εξαλειφθεί το πρόβλημα του πυθαγορείου κόμματος έχουν διατυπωθεί πολλές προτάσεις χωρισμού της κλίμακας σε δύση και ανατολή μέχρι να φθάσουμε, για τη δύση, στη συγκερασμένη που απλοποιεί τα πράγματα, τουλάχιστον στην πράξη.
     Επειδή το θέμα είναι δαιδαλώδες θα περιοριστούμε στα σχετικά με τον Ε. Γιαννίδη και την κλίμακα που χρησιμοποιεί σήμερα η Βυζαντινή μουσική.
     Ο Γιαννίδης, όταν μιλά για φυσική κλίμακα εννοεί την κλίμακα του Zarlino[1]:

κλίμακα Zarlino
φθόγγος
Do
Re
Mi
Fa
Sol
La
Si
Do
λόγος από αρχή
1/1
9/8
5/4
4/3
3/2
5/3
15/8
2/1
λόγος μεταξύ

9/8
10/9
16/15
9/8
10/9
9/8
16/15


Η κλίμακα αυτή, όπως γνωρίζουμε, επικράτησε στη Δύση μέχρι την οριστική πλέον επικράτηση της συγκερασμένης, αλλά και μέχρι σήμερα στην Ανατολή απ’ την οποία επί της ουσίας προήλθε, αφού, παρόλο που είναι γνωστή ως κλίμακα του Zarlino, είναι στην πραγματικότητα η κλίμακα του Δίδυμου[2] με τη διαφορά ότι ο Zarlino, προκειμένου να δημιουργήσει τρίφωνες συγχορδίες εναλλάσσει την VI με την VII (τα διαστήματα Sol-La και La-Si στον παραπάνω πίνακα). Έτσι έχουμε τη διδυμική κλίμακα:
κλίμακα μαλακή Διδύμου
φθόγγος
Do
Re
Mi
Fa
Sol
La
Si
Do
λόγος από αρχή
1/1
9/8
5/4
4/3
3/2
27/16
15/8
2/1
λόγος μεταξύ

9/8
10/9
16/15
9/8
9/8
10/9
16/15


     Οι διαφορές, βέβαια, μεταξύ τόσο λεπτών διαστηματικών αποχρώσεων είναι πολύ δυσδιάκριτες· γεγονός είναι όμως ότι ο Γιαννίδης επιμένει ότι η φυσική κλίμακα είναι «το καθαυτό όργανο της αρμονίας». Η σημασία αυτής της διαπίστωσης έγκειται, όπως είπαμε, στην απόρριψη της συγκερασμένης κλίμακας. Απ’ την άλλη, η ελληνική μουσική έχει ακριβώς τα ίδια διαστήματα σε λόγους με τη διαφορά στην αλληλουχία μεταξύ VI και VII.
     Ο Χρύσανθος, τώρα, στο Θεωρητικό[3] του χωρίζει την κλίμακα σε 68 τμήματα και καθορίζει
μείζονα τόνο 12 τμ., ελάσσονα 9 και ελάχιστο 7.
Οι λόγοι που βγαίνουν απ’ αυτήν τη μέτρηση είναι 9/8, 12/11 και 88/81 αντίστοιχα, λόγοι οι οποίοι όπως βλέπουμε είναι διαφορετικοί απ’ της φυσικής κλίμακας του Διδύμου και αρκετά πιο σύνθετοι άρα και εξαρχής λιγότερο κοντά στη φυσική κλίμακα. Η Πατριαρχική Επιτροπή του 1881 χωρίζει την κλίμακα σε 36 τμ. (ή 72 για «τελειοτέραν μεταξύ θεωρίας και πράξεως συμφωνίαν»[4]) και διαστήματα
6, 5, 4 (ή 12, 10, 8).
Τα διαστήματα της κλίμακας του Διδύμου εάν αναλύσουμε τους λόγους του είναι
12, 11, 7.
     Εν ολίγοις, δεν υπάρχει συμφωνία και πόσω μάλλον ταύτιση στις μετρήσεις για τη φυσική διατονική κλίμακα. Εν τούτοις, οι διαφορές είναι βέβαια αξιόλογες για το μουσικό – μαθηματικό που επιθυμεί να κάνει ένα σαφή προσδιορισμό (ο οποίος έχει σημαντικό ρόλο και στη διδασκαλία) αλλά ίσως όχι άμεσα αντιληπτές ακουστικά για τη συντριπτική πλειονότητα των μουσικών. Ο Χρύσανθος και η Επιτροπή επιχειρούν να δώσουν για πρώτη φορά λόγους και τμήματα στη Βυζαντινή μουσική. Η μη υιοθέτηση της κλίμακας του Διδύμου είναι μάλλον αποτέλεσμα της τάσης διαφοροποίησης από τη δυτική μουσική παρά άγνοια ή πραγματική απόκλιση της κλίμακας που χρησιμοποιεί η Βυζαντινή μουσική από τη φυσική διατονική κλίμακα. Είναι γεγονός ότι οι εργασίες αυτές συγκλίνουν σαφώς σ’ αυτήν – και δεν θα μπορούσε να είναι και διαφορετικά.

ΓΕΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

σημ. Δίνω εδώ γενική βιβλιογραφία και κυρίως διαδικτυακούς συνδέσμους οι οποίοι κι αυτοί με τη σειρά τους παραπέμπουν σε εκτενέστερο βιβλιογραφικό υλικό.

     

 

[1] Ελισαίου Γιαννίδη, Η βυζαντινή μουσική και η εναρμόνισή της, Αθήνα, Γκοβόστης (ανατύπωση, χωρίς έτος) [=Δελτίον του Εκπαιδευτικού Ομίλου 19 (1921)].
[2] Υποστηρίζεται μάλιστα ότι η κλίμακα προϋπήρχε αυτής του Πυθαγόρα και ο  Δίδυμος απλώς την επανέφερε.
[3] Χρυσάνθου, Θεωρητικό Μέγα της Μουσικής, Τεργέστη, Michele Weis, 1832, επανεκδ. Κουλτούρα
[4] Μουσική Επιτροπή του Οικ. Πατρ. (1881), Στοιχειώδης διδασκαλία της Εκκλησιαστικής Μουσικής - εκπονηθείσα επί τη βάσει του ψαλτηρίου, Κωνσταντινούπολη, 1888 επανέκδ. Κουλτούρα, σελ. 23.
ώρα 9 comments
Εγγραφή σε: Αναρτήσεις (Atom)