Ι.Θ.Σακελλαρίδη, Περί Μουσικής Λόγοι - Δ'.

ΧΕΡΟΥΒΙΚΑ

            Τὰ μέλη ταῦτα καθὼς καὶ πάντα τὰ παπαδικὰ εἶναι τὰ μᾶλλον διεφθαρμένα τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς. Ἡ μελοποιΐα αὐτῶν εἰς οὐδένα στηρίζεται κανόνα. Ἕκαστος ψάλλει  ὅ,τι θέλει˙ ὁ ῥυθμὸς δ’ αὐτῶν χαλαρός. Πολλάκις μία συλλαβὴ ἐκτείνεται εἰς 100 ἢ 200 χρόνους ποῦ μὲν τετρασήμους ποῦ δὲ τρισήμους ῥυθμοὺς ἀποτελούντας, κατ’ οὐδεμίαν τάξιν κατ’ οὐδένα κόσμον. Τὰ ἐπιλεγόμενά δε «μέγιστα χερουβικὰ» τοῦ Γρηγορίου, Κωνσταντίνου, Νικολάου Ἐφεσίου (ἀνδρῶν ἀκμασάντων πρὸ 10 – 20 ἐτῶν πρὸ ἡμῶν) εἶναι τόσον μακρὰ καὶ εἰς τὰς αὐτὰς παρεπίπτοντα φράσεις, ὥστε τρέπουσιν εἰς φυγὴν τὸν ἀκροατὴν μὴ ἀνεχόμενον τὴν ἐπὶ ἡμίσιαν ὥραν ἐπανάληψην τοῦ  οι οι οι οι οι καὶ α α α α α μετὰ τοῦ ἀνουσίου, μονοτόνου καὶ ἀνυποφόρου ἴσου. Μάλιστα δὲ ὅταν ψάλλωνται ὑπ’ἀνθρώπων ἀπὸ τῆς Ἀνατολῆς συνήθως ἐρχομένων μὲ τὸ ἔρρινον καὶ τρεμουλιαστὸν ἐκεῖνο ὕφος, καθίστανται πλέον ταξίμια, πεστέδες καὶ ἀμανέδες τοῦ Καφὲ-ἀμάν.

            Τὰ χερουβικὰ λοιπὸν δὲν εἶναι στερεότυπα καὶ ἀκίνητα μέλη ὡς τὰ κοντάκια, προσόμοια κτλ. διὰ τοῦτο καὶ οὐδεὶς τῶν ἱερέων πρακτικῶς ἢ ἐκ παραδόσεως γινώσκει τοιοῦτον , ὡς γινώσκει ἐκ παραδόσεως τὸ «Χριστὸς ἀνέστη». Τὰ ὑπάρχοντα χερουβικὰ ἢ κοινωνικὰ εἶναι μελοποιΐαι ὅλων τῶν κατὰ καιροὺς ψαλτῶν ἀπὸ τοῦ 1812 καὶ ἐντεῦθεν συντεθεῖσαι κατὰ τοὺς πεστέδες τῶν Τσαμίων. Ῥητῶς μάλιστα ἀναφέρεται ὅτι ὁ Θεόδωρος ὁ Φωκαεὺς τὸ χερουβικὸν τοῦ πλ. α’ εἰς τὴν λέξιν «Τριάδι» ἔγραψεν ὑπὸ τὸν μιναρὲν τῆς Ἁγίας Σοφίας, ὁπόθεν ὁ Χότζας ᾖδε τὸ σεπαῒ μὴ παραλείψας οὐδὲ τὰς ἐπιφωνήσεις ναχα νουχου νεχε αχου, κτλ. Τὸ δὲ κοινωνικὸν «Σῶμα Χριστοῦ» (πλ. α’) ἔγραψε κατὰ τὸ γνωστὸν ἄσμα «ἤλπιζα καὶ πάλ’ ἐλπίζω» . 

Ὁ δὲ Κωνσταντῖνος πρωτοψάλτης ἀποθανὼν τῷ 1865, πολλὰς θέσεις ἐν τοῖς χερουβικοῖς καὶ εἱρμοῖς ἔλαβεν ἐκ τῶν πεστέδων τοῦ Δεδὲ-ἐφέντη, μάλιστα εἰς τὸν εἱρμὸν «πρόβατόν εἰμι.» Τοὺς κλέπτας δὲ καὶ εἰσηγητὰς τοιούτων μελῶν ἐκάλουν διὰ τουρκικοῦ ὀνόματος «χιρσήζ», καὶ κατ’ ἐξοχὴν ὡς ὑπερβὰς πάντας τοὺς ἄλλους τοιοῦτος ἐκλήθη ὁ Πέτρος Λαμπαδάριος (χιρσηζ-Πέτρο).

 Οὐ μόνον δὲ ταῦτα, ἀλλὰ καὶ τὰς ἑλληνικὰς ὀνομασίας τῶν ἤχων ἀντικατέστησαν διὰ τουρκοπερσικῶν ὡς ἀτζέμ, χισάρ, χιουζάμ, σεπά κτλ. Ὑπάρχει δὲ καὶ ἔντυπόν τι βιβλίον Κισσανιέως τινὸς ἐν ᾧ οἱ ἤχοι καλοῦνται τουρκιστί! Οἱ μουσικοδιδάσκαλοι οὗτοι ἢ ἠγνόουν τελέως τὴν παλαιὰν Βυζαντινὴν Μουσικὴν ἢ εἶχον ἀτελεστάτας περὶ αὐτῆς γνώσεις. Διότι ἄλλως, πῶς ἐξηγεῖται τὸ ἐν τῷ θεωρητικῷ τοῦ Χρυσάνθου , ὅτι ἐπὶ Μανουὴλ Πρωτοψάλτου (1821) εὑρέθη ὁ ῥυθμὸς καὶ ὡρίσθησαν αἱ κλίμακες, ἀφοὺ εἶναι γνωστὸν εἰς πόσον τελειότητος μουσικῆς ἔφθασαν οἱ Βυζαντινοὶ μέχρι τῆς Ἁλώσεως; Καὶ τὸ ἀστεῖον ἐνῷ λέγεται ὅτι ὁ Μανουὴλ ἐξηκρίβωσε τὸν ῥυθμόν , φέρονται αὐτοῦ σύντομοι δοξολογίαι, ἄρρυθμοι!

            Ἐν τοῖς παλαιοῖς μουσικοῖς χειρογράφοις τοῦ Πανεπιστημίου, φέρονται χερουβικὰ καὶ κοινωνικὰ συντομώτατα. Φαίνεται δὲ ὅτι τὰ χερουβικὰ ἐψάλλοντο τρὶς ὑπὸ τῶν χορῶν, ὅπερ παρέλαβον καὶ τηροῦσι μέχρι σήμερον καὶ οἱ Ρώσσοι. Ὡσαύτως δὲ καὶ ὁ Ἱερεὺς τρὶς ἀπαγγέλλει τὸν Χερουβικὸν Ὕμνον ἐκ τοῦ Βήματος. Μόνον δὲ τὸ λεγόμενον Παλατιανὸν χερουβικὸν ἦτο μακρότερον, καὶ ᾒδετο ὅτε ὁ αὐτοκράτωρ παρίστατο ἐν τῷ ναῷ. Ἦν δὲ τοῦτο μακρότερον τῶν ἄλλων διότι ὁ αὐτοκράτωρ εἶχεν ἴσως νὰ κάμῃ διατυπώσεις τινάς, δι’ἅς ἐπήρχετο ἀναγκαίως ἡ βραδύτης. Ἡμεῖς τὰ χερουβικὰ ἐγράψαμεν σύντομα, ἀποφεύγοντες τὰς ἀρρυθμίας καὶ ταυτολογίας τῶν προκατόχων ἡμῶν. Ἄν δὲ ἡ δεισιδαιμονία καὶ ἡ ἀμάθεια τῶν πολλῶν μᾶς ἐπέτρεπον, θὰ ἐγράφομεν αὐτὰ ὡς τὰ δοξαστικὰ καὶ θὰ τὰ ἐξετελοῦμεν τρίς .

            Παρελείψαμεν προσέτι ἐν τοῖς ἡμετέροις χερουβικοῖς τὰς ἀσήμους τῶν προκατόχων λέξεις  ναχά , νουχού, τορορό, τερερέ, νενανὰ  κτλ. Διότι ἡ διὰ τοιούτων λέξεων ὑμνωδία τοῦ Πλάστου , καθ’ἡμᾶς εἶναι ὗβρις πρὸς τὸ μεγαλεῖον Αὐτοῦ. Ὥς ἐὰν ὁ Θεὸς εἶναι μικρὸν παιδίον ὅπερ αἱ μητέρες καθησυχάζουσι διὰ τῶν τιριρί! Ἀστεῖον! Οἱ πρωτοψάλται τῆς Ἀνατολῆς λέγουσιν ὅτι τὸ τερερέ, τορορό κτλ. εἶναι τὰ «ἄρρητα ῥήματα» ἅπερ ἤκουσαν ὁ Ἠσαΐας καὶ ὁ Παῦλος , καὶ δι’ὧν ὑμνεῖτο ὁ Θεὸς ὑπὸ τῶν Χερουβὶμ καὶ Σεραφίμ. Τὸ δὲ νενενὰ εἶναι ἡ ἐπωδὸς τῆς Παναγίας ἀποκοιμιζούσης τὸν Ἰησοὺν καὶ ψαλλούσης νανι-νεννενάμ! Σημειωτέον δὲ ὅτι οὐδεὶς τῶν Πρωτοψαλτῶν ἦν ἢ εἶναι ὑποχρεωμένος νὰ ψάλλῃ τούτου ἢ ἐκείνου τοῦ διδασκάλου τὸ χερουβικόν. Ἕκαστος ψάλλει κατ’ἴδιον ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ μέλος φερούσας ἀλλήλων, ὡς χερουβικὰ Κωνσταντίνου, χερουβικὰ Μανουήλ, Γρηγορίου. Καὶ μυρίων ἄλλων, ὅσοι εἶναι ψάλτες εἰς τὴν Ἀνατολικὴν Ἐκκλησίαν.

            Ἡ Ἐκκλησιαστικὴ Μουσικὴ ἔχει τόσους ἀληθῶς μαργαρίτας, ἀλλ’οὔτοι εἶναι κεχωσμένοι εἰς τὸν ὄρθρον καὶ τὸν ἑσπερινὸν εἰς οὗς ὁ λαὸς δὲν συρρέει διὰ τὴν ὥραν τὴν ἀκατάλληλον. Ὑπάρχουσιν ὕμνοι τέλειοι εἰς λόγον ποιήσεως καὶ μουσικῆς, οἵτινες περιβαλλόμενοι καὶ τὴν ἁρμονίαν κατανύγουσι μέχρι δακρύων τὸν ἀκροατήν. Ἀλλὰ τίς θὰ ἐκθάψει αὐτοὺς ἀπὸ τῆς σκοτίας τοῦ ὄρθρου;